Zapalenie płuc – wszystko, co musisz o nim wiedzieć!

Zapalenie płuc w liczbach

Jak wskazuje WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) każdego roku na świecie dochodzi do około 150 milionów przypadków zapalenia płuc u dzieci, które mają mniej niż 5 lat (predysponuje je do tego niedojrzałość układu immunologicznego, budowa anatomiczna, czynniki środowiskowe, alergie etc.).

W Polsce rocznie na zapalenie płuc choruje około 5-12 osób na 1000. Ryzyko zachorowania jest wyższe m.in. u pacjentów hospitalizowanych, bo dane wskazują, że u 5-15 osób na 1000 przyjętych do szpitala wykrywa się tą chorobę. Najciężej na zapalenie płuc chorują osoby obciążone innymi przewlekłymi chorobami (cukrzyca, choroby układu krążenia, nowotwory) oraz osoby wymagające leczenia w Oddziale Intensywnej Terapii.

Zapalenie płuc – objawy

Objawy zapalenia płuc z reguły pojawiają się nagle. Chorzy skarżą się na osłabienie, bóle mięśniowe, wysoką gorączkę (do 40 st. C) i suchy kaszel. Po kilku dniach mogą wystąpić: duszność, ucisk i ból w klatce piersiowej, który nasila się podczas kaszlu i głębokiego oddychania. Do dolegliwości dołączają się towarzyszące gorączce zlewne poty i dreszcze. Stopniowo kaszel zmienia się w produktywny. Pacjent odkrztusza śluzową bądź ropną wydzielinę (nieraz zabarwioną krwią), doskwierają mu bóle brzucha, nudności, brak apetytu, a nawet jadłowstręt.Objawy są znacznie mniej nasilone w przypadku zapalenia płuc o etiologii wirusowej.

Warto pamiętać także o mniej typowym przebiegu. Za atypowe zapalenie płuc zwykle odpowiadają bakterie z gatunku Mycoplasma pneumoniae lub Chlamydophila pneumoniae. Zapalenie płuc wywołane tymi bakteriami częściej ma nietypowy obraz kliniczny: gorączka jest mniej nasilona i częściej występują objawy spoza układu oddechowego. Szczyt zachorowań przypada na 3-16 rok życia.

Zapalenie płuc – klasyfikacja

Istnieje kilka klasyfikacji zapaleń płuc. Jeden z podziałów wyróżnia:

• zapalenie płuc pozaszpitalne – zapadają na nie chorzy niepodlegający hospitalizacji;
• zapalenie płuc szpitalne – występujące u chorych przebywających w szpitalu >48 godzin;

Klasyfikacje, które biorą pod uwagę etiologię choroby, wyodrębniają zapalenie płuc:

• bakteryjne,
• wirusowe,
• grzybicze,
• alergiczne,
• atypowe,
• chemiczne.

Należy wspomnieć też o zachłystowym zapaleniu płuc, które jest powikłaniem aspiracji (przypadkowego wprowadzenia) skolonizowanych bakteriami treści pokarmowych wprost do dróg oddechowych. Tego typu zapalenie płuc szczególnie często zdarza się osobom w podeszłym wieku i chorym, którzy stale przebywają w pozycji leżącej, pacjentom z zaburzeniami połykania, zaburzeniami świadomości, pacjentom objętym opieką paliatywną. Dane wskazują, że choroba dotyczy 5-15 proc. przypadków pozaszpitalnych zapaleń płuc. Badacze podkreślają, że jeśli dotknie osoby powyżej 80. roku życia, wiąże się z większą śmiertelnością niż inne rodzaje zapalenia płuc u pacjentów w tym wieku.

Przyczyny zapalenia płuc?

Według szacunków za 70-75 proc. przypadków zapalenia płuc odpowiada dwoinka zapalenia płuc – Streptococcus pneumoniae.

Do bakterii wywołujących zapalenie płuc należy też Haemophilus influenzae. Czasem za chorobę odpowiadają również drobnoustroje atypowe: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae i Legionella pneumophila. Rzadziej do opisywanej tu choroby przyczyniają się inne bakterie, np. Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Escherichia coli.

Nawet 20 proc. pozaszpitalnych zapaleń płuc wywołują wirusy (w tym: koronawirusy, wirus grypy, RSV, adenowirusy, wirusy paragrypy). Zaś zapalenie płuc o podłożu grzybiczym częściej rozwija się u pacjentów z upośledzeniem odporności, zwłaszcza zakażonych HIV i chorych na AIDS, białaczkę, leczonych immunosupresyjnie. Za grzybicze zapalenia płuc odpowiadają m.in. Pneumocystis jiroveci, Candida albicans, Cryptococcus neoformans.

Co zwiększa ryzyko zachorowania na zapalenie płuc?

• Wiek – najbardziej zagrożeni są seniorzy i niemowlęta,
• palenie papierosów,
• narażenie na dym tytoniowy, dym z pieców opalanych drewnem, pyły metali etc.,
• nadużywanie alkoholu,
• nieprawidłowa higiena jamy ustnej, próchnica,
• niedożywienie,
• przyjmowanie leków immunosupresyjnych,
• zespoły niedoboru odporności,
• cukrzyca,
• astma oskrzelowa,
• mukowiscydoza,
• POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc),
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• przewlekła niewydolność serca.

Diagnostyka zapalenia płuc

Diagnostyka zapalenia płuc rozpoczyna się od wywiadu z pacjentem. Należy przygotować się na pytania dotyczące:

• okresu występowania niepokojących objawów;
• charakterystyki owych symptomów, np. jaki doskwiera nam rodzaj kaszlu, czy doświadczamy świszczącego oddechu, jakie są pozapłucne objawy (gorączka, bóle głowy, mięśni, gardła, ogólne osłabienie);
• innych chorób układu oddechowego (czy i kiedy występowały);
• rodzaju wykonywanej pracy;
• innych czynników środowiskowych, z którymi pacjent ma kontakt, a mogą przyczyniać się do zakażenia;
• kontaktu z osobami chorymi;
• stosowanej farmakoterapii – czy pacjent przyjmuje obecnie jakieś leki, w tym środki przyjmowane na stałe;
• chorób o charakterze przewlekłym.

W badaniu fizykalnym stwierdza się zmiany osłuchowe nad płucami. Zwykle zleca się badanie RTG klatki piersiowej, które ma podstawową rolę w diagnostyce obrazowej zapalenia płuc. U dorosłych to badanie uznaje się za metodę z wyboru. Chociaż różna jest ocena jego czułości, zwykle wystarcza jednak do znalezienia zmian oraz ich oceny. Cennym, nieinwazyjnym badaniem jest pulsoksymetria (metoda przezskórnego pomiaru wysycenia krwi tlenem).

Wskazane mogą być także badania krwi: morfologia krwi (o zapaleniu płuc mogą świadczyć leukocytoza z przewagą neutrofili), stężenie białka CRP, stężenia mocznika i kreatyniny(nieprawidłowe wyniki świadczą o zaburzeniach w pracy nerek, co przy zapaleniu płuc może być dodatkowym wskazaniem do hospitalizacji), bilirubiny i enzymów wątrobowych (AST i ALT). Można wspierać się też posiewami (zwłaszcza u pacjentów, którzy nie odpowiadają na leczenie). Zleca się wtedy badanie bakteriologiczne plwociny, posiew krwi, a także testy w kierunku wirusa grypy i badania immunologiczne.

Leczenie zapalenia płuc

Jeżeli specjalista zdiagnozuje zapalenie płuc, konieczne jest, aby rozważył również zasadność hospitalizacji. Wskazaniami do niej są:

• bardzo młody wiek – jeżeli pacjentem jest dziecko, które ma mniej niż 3 miesiące (istnieje duże ryzyko szybkiego pogorszenia stanu oraz wystąpienia różnego rodzaju powikłań);
• starszy wiek – powyżej 65 roku życia
• niedotlenienie – wyrażone zwiększoną liczbą oddechów (powyżej ok. 30/min) oraz wskazaniami pulsoksymetru;
• konieczność dożylnego podawania płynów – co może być konsekwencją np. intensywnych wymiotów;
• obecność przewlekłej choroby;
• powikłania, jak np. ropień płuc;
• niewydolność innych narządów, np. nerek lub wątroby;
• zaburzenia świadomości;
• niskie ciśnienie tętnicze.

Na szczęście większość przypadków zapalenia płuc nie wymaga hospitalizacji. Sposób leczenia ambulatoryjnego zależy zaś od patogenu, który wywołał chorobę oraz intensywności jej przebiegu. Jeśli za infekcję odpowiadają wirusy – przebieg choroby jest łagodny, a pacjent nie ma wysokiej gorączki – zazwyczaj wystarcza leczenie objawowe. Chorzy z zapaleniem płuc powinni odpoczywać w łóżku, przyjmować dużo płynów, leki ułatwiające odkrztuszanie wydzieliny (zawierające np.erdosteinę). Z reguły nie rekomenduje się leków przeciwkaszlowych. Podwyższoną temperaturę ciała i ból w klatce piersiowej można łagodzić odpowiednimi dawkami paracetamolu lub ibuprofenu. Pacjentom nie wolno palić tytoniu.

Jeśli zaś zapalenie płuc zostało wywołane przez bakterie, stosuje się antybiotyki doustne. Dobór antybiotyku zależy od danych klinicznych dotyczących pacjenta (jego wieku, schorzeń towarzyszących, alergii na leki). W leczeniu bakteryjnego zapalenia płuc antybiotykoterapia powinna trwać około 7-10 dni, konieczna jest ocena, czy przynosi oczekiwane efekty. W przypadku niektórych patogenów antybiotyki należy przyjmować przez 14-21 dni. Jeśli pomimo przyjmowania antybiotyków nie następuje poprawa po 48 godzinach, konieczne jest powtórne badanie lekarskie.

Kiedy uznaje się, że leczenie zapalenia płuc przebiega korzystnie? Ocena tego opiera się o kliniczne przesłanki, to znaczy ustępowanie objawów. W większości przypadków nie jest konieczne potwierdzanie wyzdrowienia zdjęciem rentgenowskim – ponieważ zmiany w obrazie RTG wycofują się nawet kilka tygodni. Kontrolne badanie RTG klatki piersiowej wykonuje się gdy: stan ogólny pacjenta nie ulega poprawie, podejrzewa się powikłania lub/i chorobę nowotworową.

Zapalenie płuc u dziecka – jak należy się nim opiekować?

Dziecko (ale też dorosły) z zapaleniem płuc wymaga zazwyczaj wsparcia na kilku poziomach. Po pierwsze, celem opieki powinno być ułatwienie choremu oddychania oraz odkrztuszania. Po drugie, ograniczenie nudności i wymiotów, które mogą skutkować zaburzeniami wodno-elektrolitowymi. Po trzecie, łagodzenie bólu głowy, gorączki i związanych z nią dolegliwości. W związku z tym warto pamiętać o:

• utrzymywaniu odpowiedniej wilgotności oraz temperatury w pomieszczeniu, w którym przebywa chory (ok. 45-65 proc. wilgotności; 19-21°C),
• sadzaniu chorego w pozycji półsiedzącej;
• obserwowaniu oddechu chorego – czy ma zapewnioną drożność dróg oddechowych, jak często pobiera powietrze, czy oddech nie zmienia tempa;
• obserwowaniu wydzieliny, jaką odkrztusza – czy zmienia się jej kolor, ilość;
• regularnym mierzeniu temperatury i reagowaniu na zbyt silne wahania;
• zwiększonej ilości podawanych płynów – w małych porcjach, lecz często;
• chłodnych okładach na czoło, które pomagają zmniejszyć gorączkę;
• lekkich ubraniach z naturalnych materiałów, np. bawełnianej bieliźnie (sztuczne tkaniny nie są wskazane w trakcie gorączki i związanej z nią zwiększonej potliwości);
• częstej zmianie bielizny oraz pościeli – zwłaszcza przy wymienionych wyżej wysokiej gorączce i wzmożonej potliwości;
• stosowaniu lekkostrawnej diety, która nie wymaga intensywnego gryzienia;
• częstych posiłkach, lecz podawanych w małych ilościach i umiarkowanej temperaturze;
• unikaniu czynników, które mogą pobudzać nudności i wymioty, np. intensywnych zapachów;
• wzmożonej trosce o higienę jamy ustnej (to konieczne zwłaszcza w przypadku, gdy występują wymioty).

Jak zapobiegać zapaleniu płuc?

Profilaktyka i działania chroniące przed zachorowaniem zawsze stanowią podstawę troski o zdrowie. Należy przestrzegać standardowych zasad:

• częste i dokładne mycie rąk;
• ogólna dbałość o higienę;
• unikanie palenia – zarówno czynnego, jak i biernego;
• unikanie przebywania w obecności osób chorych;
• zakrywanie ust i nosa w czasie kaszlu/kichania – najlepiej chusteczką higieniczną, którą następnie od razu wyrzucamy do kosza;
• ogólne wzmacnianie odporności organizmu;
• dbanie o higienę jamy ustnej;
• szczepienia – trzynastowalentna szczepionka przeciw pneumokokom (PCV-13), która jest zarejestrowana zarówno dla najmłodszych (od 6 tyg. życia), jak i osób dorosłych; szczepionka przeciw grypie;

Powikłania zapalenia płuc

Opisana wyżej prewencja, a w razie zachorowania odpowiednie leczenie, są niezwykle istotne, bo zapalenie płuc jest chorobą mogącą skutkować poważnymi powikłaniami:

• Płyn w jamie opłucnej (tj. pomiędzy płucem a ścianą klatki piersiowej) – jego pojawienie się może wymagać zastosowania drenu opłucnowego. Dren pozwoli w takim przypadku uwolnić płyn oraz pobrać próbki do dalszych badań. Ich wyniki pozwalają dobrać antybiotyk skuteczny względem określonego patogenu; rzadziej konieczne jest przeprowadzanie zabiegów chirurgicznych.
• Ropień płuca – na zdjęciu RTG klatki piersiowej widoczna jest charakterystyczna zmiana. Ważne jest w tym przypadku różnicowanie choroby z gruźlicą, co umożliwia badanie plwociny. Leczenie polega początkowo na antybiotykoterapii empirycznej (antybiotyk podaje się przed wykonaniem posiewu). Niekiedy potrzebne może być nakłucie ropnia i pobranie z niego treści, co wpływa na dostosowanie antybiotykoterapii do wyhodowanego patogenu.
• Martwicze zapalenie płuc – jest niezwykle rzadkim powikłaniem, które pojawia się w przypadku zapalenia płuc o etiologii bakteryjnej. Wymaga kilkutygodniowej antybiotykoterapii, podawanej dożylnie.

Nawet powikłane przypadki po wyleczeniu mogą nie wiązać się z negatywnymi następstwami. Bardzo ważne jest szybkie działanie – konsultacja ze specjalistą i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Nie należy z tym zwlekać!

Przeczytaj także: Zapalenie zatok przynosowych – objawy, metody leczenia